Fikcyjna zgoda na zmianę warunków umowy jest nieskuteczna

(Foto von aymane jdidi auf Pixabay)

Senat Cywilny niemieckiego Trybunału Federalnego (dalej BGH) w dniu 27.04.2021 podjął decyzję[1], która będzie miała dalekosiężne skutki nie tylko dla prywatnych klientów banków, ale również dla wszystkich podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w Niemczech i posługujących się regulaminami lub OWU w obrocie B2C. Uzasadnienie wyroku nie zostało jeszcze opublikowane, a poniższy artykuł bazuje na oświadczeniu prasowym BGH.

Okoliczności rozstrzyganej sprawy

Wyrok BGH w rozstrzyganym przypadku dotyczył klauzul umownych stosowanych przez Postbank w obrocie z konsumentami. Warto jednak mieć na uwadze, że praktycznie wszystkie banki w Niemczech tworzą swoje umowy na podstawie wzorca klauzul umownych przygotowanego przez przedstawicieli różnych interesów, mającego zapewnić transparentność i zrozumiałość klauzul umownych dla konsumentów. Skutki wyroku nie ograniczają się zatem jedynie do działalności Postbank, ale dosięgną również ogromnej większości banków działających w Niemczech.

Klauzule, o których mowa przewidywały następujący tryb wprowadzania zmian warunków umownych: minimum dwa miesiące przed początkiem obowiązywania zmienionych klauzul umownych bank informował klienta w sposób udokumentowany o zamiarze wprowadzenia tychże zmian. W przypadku braku akceptacji klient miał możliwość wypowiedzenia umowy do momentu wejścia zmian w życie. Brak jakiejkolwiek reakcji ze strony klienta do momentu wejścia zmian w życie uważany był za zgodę klienta. Bank informował klienta o skutkach braku reakcji.

Federacja Niemieckich Organizacji Konsumenckich (niem. Verbraucherzentrale Bundesverband, dalej VZBV) zdecydowała się wstąpić na drogę sądową przeciwko Postbank. VZBV swoim powództwem wnosiła o zaniechanie stosowania opisanych klauzul umownych w stosunku do konsumentów. W pierwszej i drugiej instancji sądy oddaliły powództwo VZBV.

Naruszenie interesów konsumentów

BGH przyznał rację VZBV i uznał wyżej opisane klauzule stosowane przez bank za nieskuteczne.

W pierwszym rzędzie należy mieć na uwadze, że omawiane klauzule stanowiły tzw. ogólne klauzule umowne. To oznacza, że nie zostały one indywidualnie wynegocjowane przez strony umowy a raczej narzucone przez jedną ze stron umowy, tutaj przez bank. Treść takich klauzul podlega w pełnym zakresie kontroli sądowej pod kątem zgodności z wymogami zawartymi w §§ 305 i nast. niemieckiego kodeksu cywilnego, dalej BGB.

Omawiane klauzule regulowały proces wprowadzania zmian niezależnie od tego, jak istotna była wprowadzana zmiana. W drodze fikcyjnej zgody klauzule umożliwiały bankom zmianę detali, ale równie dobrze wywrócenie umowy do góry nogami. W szczególności umożliwiały  jednostronną zmianę cennika banku za usługi stanowiące główne świadczenia umowne.

Sąd uznał, że fikcyjna zgoda w znacznym stopniu odbiega od ogólnie obowiązujących wymogów dotyczących zawierania umów. Mimo że klauzule nie przewidywały całkowicie jednostronnego wprowadzania zmian warunków umownych przez bank, lecz uzależniały skuteczność zmian od – fikcyjnego – konsensusu stron, klauzule naruszają zasady dobrej wiary (niem. Grundsatz von Treu und Glauben). Umożliwiały one zmianę opłat na podstawie jedynie fikcyjnej zgody, bez jakichkolwiek ograniczeń i stwarzały ryzyko zaburzenia równoważności wymienianych świadczeń. Zmiany warunków umownych dotyczących podstawowych aspektów relacji między bankiem a klientem wymagają zatem zasadniczo zgody klienta.

Podsumowanie

Mechanizm wprowadzania zmian umowy na zasadzie zgody fikcyjnej konsumenta nie jest jako taki zabroniony prawnie. Na skutek wyroku BGH klauzule regulujące taki mechanizm muszą jednak równocześnie przewidywać ograniczenia stosowania tak, aby zagwarantować, że konsument ma wpływ na podstawy stosunków prawnych między stronami.

[1] Wyrok z dnia 27.04 2021 – syg. XI ZR 26/20

Sprawdź pełną ofertę Kancelarii

• Doradztwo podatkowe w Niemczech
• Księgowość w Niemczech
• Biuro rachunkowe w Niemczech
• Obsługa prawna w Niemczech
• Adwokat w Niemczech