Prawa agentów handlowych w świetle prawa niemieckiego

(Foto von PhotoMIX Ltd. von Pexels)

Jedną z tradycyjnych metod ekspansji na nowe rynki jest zatrudnianie osób w terenie i powierzenie im funkcji pozyskiwania nowych klientów dla przedsiębiorstwa. Z tej możliwości często korzystają polscy przedsiębiorcy szukający odbiorców na rynku niemieckim. Osoby, którym powierza się funkcję pozyskiwania nowych klientów, nazywa się agentami handlowymi (niem. Handelsvertreter). Agenci handlowi są obecni niemalże we wszystkich możliwych branżach. Właściwością tego zawodu jest jednak, że przedsiębiorca, który posiada już wystarczającą liczbę stałych klientów często decyduje się zakończyć współpracę z agentem. Wynika stąd szczególna potrzeba ochrony prawnej dla agentów handlowych. Warto, aby przedsiębiorcy mieli rozeznanie jakie, niedyspozycyjne prawa przysługują agentom.

Status prawny i obowiązki

Zgodnie z § 84 HGB niemieckiego prawa handlowego (niem. Handelsgesetzbuch – HGB) agent handlowy jest niezależnym przedsiębiorcą, któremu stale powierza się pozyskiwanie transakcji biznesowych dla innego przedsiębiorcy lub zawieranie transakcji w jego imieniu, przy czym może on występować z ramienia jednej lub większej liczby firm. Kluczowym aspektem dla potwierdzenia właściwości agenta handlowego nie jest sam termin używany przez strony, lecz jego działalność i wiążąca umowa agencyjna. Charakterystycznym dla agenta handlowego jest fakt, że nie pośredniczy on w sprecyzowanym, indywidualnym przypadku, ale jego zadaniem jest nawiązanie większej, nieokreślonej liczby transakcji. Obowiązki agenta handlowego określa prawo, a w dużej mierze coraz bardziej orzecznictwo. Należy do nich przede wszystkim aktywne dążenie do pośrednictwa lub zawierania transakcji, chroniąc jednocześnie interesy firmy. Ponadto agent ma wobec przedsiębiorcy, z którym związany jest umową agencyjną, daleko idące obowiązki informacyjne. W okresie obowiązywania umowy agent handlowy podlega również klauzuli o zakazie konkurencji (niem. Wettbewerbsverbot).

Prawa agenta handlowego

Zgodnie z § 86 a HGB przedsiębiorca jest ze swojej strony zobowiązany dostarczyć agentowi handlowemu wszelkie dokumenty i materiały niezbędne do wykonywania działalności agencji handlowej oraz udzielenia mu wszystkich potrzebnych informacji. Agent handlowy ma prawo do wypłaty prowizji w okresie obowiązywania umowy (§ 87 HGB), a także prawo do roszczenia wyrównawczego zgodnie z  § 89 b HGB. Może on żądać ponadto zestawienia należnych prowizji i wyciągu z ksiąg rachunkowych przedsiębiorcy obejmującego wszystkie transakcje, od których należna jest prowizja, § 87c ust. 1, 2 HGB. W przypadku niespełnienia żądania lub uzasadnionych wątpliwości co do poprawności zestawienia i wyciągu agent handlowy może żądać wglądu do ksiąg rachunkowych przedsiębiorcy, § 87c ust. 4 HGB.

Wypowiedzenie umowy agencyjnej

Umowy agencyjne zawierane na czas nieokreślony mogą zostać rozwiązane przez agenta handlowego, jak również przez przedsiębiorcę, na warunkach określonych w § 89 ust. 1 HGB. Zgodnie z tą regulacją okres wypowiedzenia w pierwszym roku umownym wynosi jeden miesiąc, w drugim roku umownym dwa miesiące, w trzecim do piątego roku umownego trzy miesiące, a po pięcioletnim okresie umownym sześć miesięcy. Skrócenie terminu wypowiedzenia nie jest możliwe w drodze porozumienia stron, możliwe jest jedynie wydłużenie terminów, § 89 ust. 2 HGB. Wypowiedzenie bez zachowania terminu jest możliwe w przypadku zaistnienia ważnej przyczyny, § 89a HGB. Ważną przyczyną dla przedsiębiorcy umożliwiającą mu zastosowanie takiego środka jest przykładowo naruszenie klauzuli zobowiązującej do niepodejmowania konkurencyjnej działalności przez agenta handlowego lub malwersacje finansowe. Natomiast wypowiedzenie umowy agencyjnej przez agenta handlowego bez zachowania terminu występuje często z powodu podstępnego przemilczenia transakcji podlegających prowizji na rzecz agenta lub z powodu regularnego opóźnienia płatności prowizji.

Prowizja – wynagrodzenie agenta handlowego  

Zwykle wynagrodzeniem agenta handlowego jest prowizja z tytułu dokonanej czynności prawnej (§ 87 ust. 1 HGB). Oznacza, że przedsiębiorstwo musi zapłacić prowizję agentowi za każdą zakończoną lub pośredniczą transakcję, która jest naliczana w momencie, gdy firma ta zrealizuje daną transakcję. Wysokość prowizji jest ustalana umownie, w przeciwnym razie zgodnie z § 87 b HGB obowiązuje zwykła stawka. Zgodnie z § 87 ust. 3 HGB agentowi przysługuje także roszczenie o prowizje od transakcji zawartych po zakończeniu umowy, ale tylko wtedy, jeśli zawarcie transakcji zostało zrealizowane na skutek jego starań, a sama transakcja została zawarta w adekwatnym terminie po zakończeniu umowy (nawet do dwóch lat od zakończenia umowy) lub oferta klienta dotarła do przedsiębiorcy lub agenta przed zakończeniem umowy. Warto pamiętać, że te prowizje nie są częścią roszczenia wyrównawczego i agent może ich dochodzić niezależnie od roszczenia wyrównawczego.

Roszczenie wyrównawcze po zakończeniu umowy

Agentowi handlowemu przysługuje zgodnie z § 89b ust. 1 HGB roszczenie wyrównawcze po zakończeniu umowy, jeśli i o ile przedsiębiorca czerpie znaczne korzyści z kontaktów biznesowych zawiązanych przez niego z klientami również po ustaniu współpracy z agentem, oraz zapłata wyrównania finansowego jest słuszna przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności, w szczególności utraconych prowizji agenta handlowego. To specjalne wynagrodzenie jest przewidziane prawem, ponieważ agent handlowy uczestniczył w tworzeniu cennej bazy klientów, która jest rekompensowana pozakontraktowym roszczeniem wyrównawczym. Roszczenia tego nie można z góry wykluczyć ani ograniczyć w umowie. Roszczenie wyrównawcze musi zostać zgłoszone przez agenta w ciągu roku od zakończenia umowy pozasądownie lub sądownie, w przeciwnym przypadku ma miejsce prekluzja, §89b ust. 4 zd. 2 HGB. Podanie konkretnej kwoty roszczenia nie jest wymagane, wystarcza nawet powołanie się przez agenta na ustawowe skutki zakończenia umowy.

Wysokość roszczenia wyrównawczego

Pozostające korzyści przedsiębiorcy są w praktyce niemieckiego orzecznictwa kalkulowane na podstawie prowizji utraconych przez agenta handlowego w okresie 2-5 lat po zakończeniu umowy. Ustalona kwota podlega następnie prognozie przebiegu kontaktów handlowych przedsiębiorstwa w przyszłości, uwzględniając niektóre czynniki ogólnorynkowe. Zgodnie z § 89b ust. 2 HGB maksymalna wartość roszczenia wyrównawczego obliczona w ten sposób jest ograniczona do prowizji rocznej lub wartości innego rocznego wynagrodzenia obliczonego na podstawie średniej ostatnich pięciu lat trwania umowy. Prowizje od transakcji zawartych po zakończeniu umowy opisane powyżej, podwyższają maksymalną wartość roszczenia wyrównawczego.

Podsumowanie

Kwestia prawna związana z zagadnieniem agentów handlowych charakteryzuje się w dużej mierze orzecznictwem Federalnego Trybunału Sprawiedliwości (BGH) oraz licznych wyższych sądów krajowych i sądów krajów. W naszej praktyce doradzamy przedsiębiorcom jak kształtować stosunki prawne z agentami na początku współpracy jak również z agentami posiadającymi wielelotni staż w przedsiębiorstwie oraz prowadzimy spory sądowe.