Naruszenie praw własności intelektualnej w transporcie transgranicznym do Niemiec i wynikające z tego zagadnienia prawne oraz problemy z niemieckim urzędem celnym podczas odprawy (część 1)

I. Ogólny zarys poblemu

Produkty podrobione zwane falsyfikatami, fałszywkami, piraterią etc., od zawsze stanowiły pokaźną część całości transportowanych ładunków, głównie tych importowanych z krajów azjatyckich takich jak Chiny, Hongkong czy Indie. Nie dziwi więc fakt, że niemieckie (jak również inne europejskie) służby celne (Zoll), podczas kontroli granicznych dość skrupulatnie sprawdzają sprowadzane z tego regionu towary pod względem ewentualnego naruszenie praw własności intelektualnej firm, mających swoje siedziby w Unii Europejskiej. W przypadku nawet najmniejszego podejrzenia o naruszenie prawa własności intelektualnej (np. marki), urząd celny ma obowiązek wstrzymania transportu i wszczęcia stosownego postępowania w trybie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) o Nr 608/2013 z dnia 12 czerwca 2013 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej przez organy celne oraz uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1383/2003. Efektem takiego postępowania może być nie tylko ponoszenie odpowiedzialności cywilnoprawnej wobec właściciela marki, ale również ponoszenie odpowiedzialności cywilnej wobec zleceniodawcy, wynikającej z umowy przewozu. Głównym i zarazem najmocniejszym instrumentem, który może zostać zastosowany poprzez urząd celny i/lub właściciela marki jest bowiem prawo do zniszczenia wszystkich produktów uznanych przez organ kontroli za falsyfikaty, w terminie 3 lub 10 dni (w zależności od rodzaju produktu) od wszczęcia postępowania.

Z punktu widzenia przewoźnika (tudzież spedycji), niezwykle istotna jest więc wiedza na temat tego, jak zareagować w przypadku kontroli i ewentualnego postawienia zarzutu naruszenia prawa własności intelektualnej, aby uniknąć związanej z tym odpowiedzialności, kosztów związanych z kontrolą ładunku oraz dodatkowych roszczeń wynikających np. z wydłużenia się okresu realizacji zlecenia bądź związanych z utratą towaru spowodowaną wykonaniem wspomnianego rozporządzenia.

 II. Prawa podmiotów których własność intelektulana potencjalnie bądź faktycznie została naruszone wobec przewoźnika

Niemieckie oraz międzynarodowe prawo daje podmiotom, których własność intelektualna została naruszona, możliwość agitacji zarówno przeciwko podmiotom produkującym towary podrobione, ich nabywcom jak i wszelkim podmiotom uczestniczącym we wprowadzaniu tego typu towarów na rynek niemiecki i w innych krajach europejskich. W niemieckim prawie większość praw została uregulowana w ustawie Markengesetz (MarkenG) oraz rozporządzeniu Markenverordnung (MarkenV). Ponadto dodatkowe prawa wynikają z: dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 2015/2436 z dnia 16 grudnia 2015 r. mającej na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych, Protokołu Madryckiego dotyczącego międzynarodowej rejestracji marek z 15 kwietnia 1891 r. oraz Porozumienia Paryskiego dotyczącego ochrony własności intelektualnej z 20 marca 1883 r.

1. Prawo do zawezwania do zaprzestania

Zgodnie z §14 MarkenG, podmiot, którego własność intelektualna została naruszona, ma prawo zawezwać każdy podmiot, który w jakikolwiek sposób godzi w jego prawa, do zaprzestania wszelkich działań zmierzających w kierunku dalszych naruszeń. Głównym adresatem zawezwania do zaprzestania jest właściciel bądź importer danego towaru podrobionego, ale może nim być jednak również przewoźnik, gdyż jest on traktowany jako podmiot biorący udział we wprowadzaniu takiego towaru na rynek Unii Europejskiej.

Przewoźnik może wprawdzie powołać się na brak świadomości, że dokonuje przewozu towaru podrobionego, jednakże jego sytuacja diametralnie się zmienia, gdy zostaje o tym powiadomiony przez organ celny lub właściciela marki, a mimo to nie zaprzestaje on naruszania prawa. W konsekwencji może to oznaczać dla przewoźnika, że w krótkim czasie po zatrzymaniu ładunku, od pełnomocnika poszkodowanego otrzyma pismo z zawezwaniem do zaprzestania łamania prawa. Pismo to może zawierać deklarację, której podpisania może domagać się poszkodowany oraz obciążenie kosztami (często dość pokaźnymi) za usługi prawne, które okazały się „niezbędne” aby doprowadzić do zaprzestania łamania prawa poprzez przewoźnika.

2. Prawo do zniszczenia

W §18 MarkenG unormowane zostało prawo do żądania zniszczenia danego produktu, który potencjalnie jest towarem podrobionym. Takie prawo przysługuje podmiotowi posiadającemu prawo własności intelektualnej wobec posiadacza samoistnego (właściciela danego towaru), jak również wobec posiadacza zależnego. W momencie zatrzymania ładunku, takim posiadaczem zależnym jest przewoźnik. Jeżeli przedmiotem przewozu będzie towar podrobiony, to przewoźnik w pierwszej kolejności otrzyma wezwanie do zniszczenia tego towaru. Odmowa zniszczenia towaru uznanego za podrobiony może prowadzić do powstania po stronie przewoźnika dalszych kosztów, w tym kosztów adwokackich i sądowych w przypadku skierowania przez właściciela praw określonych własności intelektualnych na drogę sądową.

Zgodnie z art. 3 rozporządzenia nr 608/2013, każdy podmiot dysponujący prawem własności intelektualnej, ma prawo do wystąpienia do urzędów celnych z wnioskiem o zatrzymywanie produktów, które potencjalnie mogą w daną własnośc godzić. W sytuacji, gdy urząd celny ujawni, że dany produkt jest towarem podrobionym, może wydać decyzję o zatrzymaniu bądź niewydaniu ładunku zgodnie z art. 17 rozporządzenia nr 608/2013. W takim przypadku urząd celny informuje o tym zarówno posiadacza prawa własności,  jak również podmiot, w którego gestii jest towar podrobiony (posiadacza zależnego) oraz ew. podmiot który zgłosił ładunek do oclenia. Wszystkie wymienione podmioty otrzymują możliwość przeprowadzenia inspekcji (badania towaru) w celu ustalenia stanu faktycznego. W każdym przypadku, zgodnie z art. 23 rozporządzenia nr 608/2013, towary podejrzane o naruszenie prawa własności intelektualnej mogą zostać zniszczone pod kontrolą organów celnych bez konieczności ustalania, czy prawo własności intelektualnej zostało naruszone zgodnie z prawem państwa członkowskiego, w którym ujawniono te towary. Aby organ celny mógł wykonać uprawnienie określone w tym przepisie, muszą zostać spełnione określone warunki.

Posiadacz prawa własności intelektualnej musi w ciągu 10 dni roboczych, a w przypadku towarów łatwo psujących się – w ciągu trzech dni roboczych od powiadomienia przez urząd celny o zawieszeniu zwolnienia towaru lub o jego zatrzymaniu, potwierdzić w formie pisemnej, że naruszono prawo własności intelektualnej i swoją zgodę na zniszczenie towaru. Jeżeli posiadacz prawa własności intelektualnej nie ustosunkuje się do powyższego w oznaczonych terminach, organ celny dokona zwolnienia zatrzymanych towarów. Jeżeli posiadacz prawa własności intelektualnej skorzysta z przysługujących mu uprawnień i potwierdzi swoją zgodę na zniszczenie towaru, zgłaszający lub posiadacz towarów mogą w analogicznym terminie powiadomić organ celny o swoim sprzeciwie. Brak sprzeciwu spowoduje uznanie przez organ celny, że zgłaszający lub posiadacz towarów potwierdzili swoją zgodę na zniszczenie towaru.

Wszelkie koszty powstałe w związku z procedurą przyjętą przez organ celny, w pierwszej kolejności pokrywa posiadacz prawa własności intelektualnej. W przypadku udowodnienia, że dany ładunek był podrobiony, posiadaczowi tego prawa przysługuje regres do posiadacza towaru podrobionego, w tym również do przewoźnika.

3. Prawo do otrzymania informacji oraz oględzin

Przepisy prawa niemieckiego nadają podmiotowi dysponującemu prawem własności intelektualnej określone uprawnienia. Są to m.in. prawo do otrzymania wszelkich informacji związanych z transportem, wynikające z §19 MarkenG oraz prawo do uzyskania całości dokumentacji z nim związanej, wynikające z §19a MarkenG. Przewoźnik jest zobligowany do przekazania wszystkich informacji oraz dokumentów (z pominięciem dokumentów i danych, które nie są istotne), które otrzymał w związku z wykonywanym zleceniem przewozowym, tak aby właściciel praw mógł w możliwe najlepszy sposób dotrzeć do informacji na temat podmiotów, które mogły dokonać złamania prawa. Na mocy § 19a MarkenG, właścicielowi dobra intelektualnego przysługuje również prawo do dokonania oględzin ładunku. W przypadku wystąpienia przez uprawnionego z takim żądaniem, przewoźnik jest zobowiązany umożliwić mu oględziny ładunku, również w czasie jego załadunku i rozładunku. W trakcie ich trwania uprawniony ma prawo do rozpakowania towaru i dokonania szczegółowych oględzin w celu ustalenia stanu faktycznego. Koszty z tym związane w pierwszej kolejności obciążają podmiot uprawniony, czyli właściciela prawa własności intelektualnej. W przypadku stwierdzenia naruszeniu prawa własności intelektualnej, koszty związane z oględzinami towaru mogą zostać przeniesione na podmiot odpowiedzialny za wprowadzaniu produktu na rynek europejski, w tym także na przewoźnika (ten w konsekwencji miałby regres do zleceniodawcy). Jeśli jedak okażę się, że ładunek nie zawiera towarów podrobionych,  potencjalny właściciel marki ma obowiązek pokrycia wszelkich kosztów poniesionych przez przewoźnika, w tym koszty związane z ponownym opakowaniem towaru oraz inne koszty wynikające z dokonanych oględzin (np. przestój pojazdu, opóźnienie w dostawie towaru itp.).

4. Prawo do odszkodowania

Posiadacz prawa własności intelektualnej, zgodnie z §14 MarkenG może domagać się od przewoźnika odszkodowania z tytułu wprowadzenia towaru podrobionego na rynek. To wymaga jednak udowodnienia przewoźnikowi, że przyjmując towar do przewozu wiedział on o tym, że jest podrobiony. W praktyce przewoźnik nie dysponuje taką wiedzą aż do momentu kontroli poprzez służby celne. W momencie kiedy przewoźnik zostaje poinformowany przez którąkolwiek ze storn o fakcie domniemanego posiadania towaru podrobionego i mimo to kontynuuje przewóz, otwiera posiadaczowi prawa własności intelektualnej możliwość dochodzenia od niego odszkodowania za poniesione szkody. Pondato własciciel tego prawa może złożyć w sądzie wniosek o wydanie decyzji zakazującej wydania towaru podrobionego jakiemukolwiek odbiorcy, co finalnie skutkuje dodatowymi dotkliwymi kosztami.